در فراوری کتاب های بچه ها استثنایی توجه به محتوا و تصویر بسیار مهم است - بازی های اندروید

- چگونه به حوزه کار با بچه ها استثنایی وارد شدید؟

خیلی اتفاقی وارد این حوزه شدم. قبل از آن، با هیچ کودکی یا فردی که الان به عنوان احتیاج ویژه معرفی کنیم یا استثنایی بودنش را محرز بدانیم، آشنا نبودم. به طور اتفاقی و به وسیله یکی از استادهایم باخبر شدم که مؤسسه باغچه بان برای بچه های ناشنوا معلم استخدام می نماید. در آن سال، سه هزار نفر ثبت نام کردند که از این تعداد فقط 30 نفر را می پذیرفتند. با توجه به اینکه رشته تحصیلی ام در مدرسه اصلا ربطی به رشته های مرتبط به روان شناسی و علوم انسانی نداشت اما خوشبختانه با یک آنالیز و مطالعه سریع، در آزمون قبول و به عنوان معلم بچه ها ناشنوا وارد سیستم فعالیت شدم. بعد از قبولی، مؤسسه باغچه بان برایمان یک دوره کارآموزی 300 ساعته برگزار کرد که توانستم آن دوره را با موفقیت بگذرانم. در دوره بعدی، احتیاجهای بدو ورود یک معلم با توجه به ویژگی های دانش آموزان استثنایی و ناشنوا را آنالیز کردند. در این دوره درس های تخصصی را آموزش می دادند که یکی از این درس ها، آموزش زبان اشاره بود. در ابتدا و به عنوان معلم باید زبان اولیه ارتباطی با بچه ها ناشنوا را آموزش می دیدیم. خوشبختانه این دوره هم به اتمام رسید و من از مهر همان سال وارد مدرسه شدم و معلم شدم.

- بیشتر در چه حوزه ای فعالیت دارید؟

9 سال اول خدمتم را به عنوان معلم در مقطع پیش از دبستان، دبستان و دوره متوسطه اول (هدایت سابق) تدریس می کردم. همزمان در دو مدرسه فعالیت داشتم و خیلی از دروس تخصصی و پایه های مختلف ابتدایی و پیش دبستانی را آموزش می دادم. طی این 9 سال، فعالیت های جانبی مانند مناسب سازی کتاب فارسی برای بچه های ناشنوا یا تهیه و به اصطلاح هماهنگ کردن پیک های نوروزی و... را هم داشتم. بعد از آن جهت تألیف کتب درسی از طرف سازمان آموزش و پرورش استثنایی (حوزه ستادی)، دعوت به کار شدم. بعد از یک همکاری خیلی کوتاه، این بار از طرف وزارتخانه دعوت به کار شدم و به آنجا منتقل شدم و کارم را همان سال به عنوان کارشناس بخش ناشنوایان آغاز کردم. در این 25 سال به عنوان کارشناس ناشنوایان در بخش آموزش و کارشناس بخش حرفه آموزی در پیش حرفه ای برای بچه های کم توان ذهنی در مقطع دوره متوسطه اول (هدایت) فعالیت داشتم؛ در این بخش یک سری فعالیت های پیش از ورود به دبیرستان و دروس هر دو مقطع پیش حرفه ای و متوسطه حرفه ای یا برای تعریف امروزی متوسطه اول و دوم را آموزش می دادم؛ بعلاوه در زمینه تألیف کتب درسی در تمامی گروه های استثنایی فعالیت داشتم.

مجددا دعوت به همکاری شدم و وارد بخش کم توان ذهنی و حرفه آموزی شدم. در آنجا به مدت هفت سال به عنوان کارشناس بخش حرفه آموزی در پیش حرفه ای فعال بودم؛ ولی همچنان تألیف کتاب های دوران هدایت و متوسطه با من بود؛ البته این کار را در کنار همکاران انجام می دادم. چند سال آخر خدمتم را هم به عنوان مسئول فراگیرسازی آموزش و پرورش برای ورود دانش آموزان استثنایی در مدارس عمومی و عادی، برنامه ریزی درسی و سهل کاری برای ورود بچه ها انجام می دادم؛ سهل کاری یعنی مناسب سازی فضای آموزشی یا مطالبی که معلمان باید بدانند، مثل آموزش معلمانی که دانش آموزان استثنایی در مدارس عادی دارند.

- چند سال است که در این حوزه فعالیت دارید؟

در حال حاضر بازنشسته سازمان آموزش و پرورش استثنایی هستم، البته با 35 سال فعالیت و خدمت به دانش آموزان استثنایی؛ از این مدت، 9 سال در مدرسه، معلم بچه های ناشنوا بودم و مابقی این سال ها یعنی حدود 26 سال، در سازمان آموزش و پرورش استثنایی (حوزه ستادی) به عنوان کارشناس و کارشناس مسئول، فعالیت های مختلفی را انجام دادم و خدمت کردم.

- آیا نوع مطالعه بچه های استثنایی هم مانند دیگر بچه هاست؟

قطعا نه و فرق دارد. وقتی که معلم به بچه ها آموزش می دهد، به طور طبیعی تمام حواس پنجگانه با هم فعالیت می نمایند؛ قطعا بچه هایی که از نظر حواس پنجگانه یکی از آنها را ندارند، نحوه آموزش و درک شان فرق دارد. به عنوان مثال وقتی که سیب را به یک کودک عادی در گروه پیش از دبستان آموزش می دهیم، دانش آموز سیب را می بیند، لمس می نماید، بو می نماید، آن را مزه مزه می نماید و وقتی کلمه سیب را اَدا می کنیم، صدایش را می شنود و بعد آن کلمه را اَدا می نماید. زمانی که مفاهیم به طور ملموس برای بچه ها گفته گردد، معانی کلمات گفته گردد، داده ها برای یک موضوع برای آنها بیان گردد، قطعا در این صورت بچه ها می توانند مطالعه بهتری داشته باشند؛ چون در بدو ورود به مدرسه و در پیش دبستان، گنجینه لغات دانش آموزان و بچه ها ناشنوا نسبت به بچه های شنوا خیلی پایین تر است یا اطلاعات تصویری و دیداری بچه ها با آسیب بینایی نسبت به بچه های بینا تفاوت دارد.

بنابراین قطعا مطالعه که مجموعه ای از خواندن یک کلمه، درک دیداری و مفهومی آن کلمه و بعد بازخورد آن مفهوم است، برای بچه های استثنایی فرق دارد. مسلما در کتاب هایی که برای چنین بچه های نوشته می گردد باید از کلمات سلیس تر و روان تر استفاده گردد؛ بعلاوه در جمله بندی از مفاهیم انتزاعی کمتر استفاده گردد و سعی کنیم از جمله های کوتاه تر استفاده کنیم و از جمله هایی که چند خطی است، اجتناب کنیم. کودکی که از نظر خواندن با همسالان خود فرق دارد، وقتی می خواهد چند خط بخواند، درک درستی از موضوع پیدا نمی نماید؛ ولی کودک می تواند با نقطه گذاری های مناسب و متفاوت اتمام جمله را درک کند و جمله بعدی را بخواند.

- کتاب های بچه ها استثنایی باید چه تفاوتی با کتاب های دیگر داشته باشد؟

در این زمینه می توانم به دو مورد اصلی اشاره کنم. یکی محتوای موضوعی و آموزشی متنی است که نوشته شده و یکی هم شرایط کتاب یعنی تصویرگری. این دو موضوع در کنار هم می تواند اهمیت زیادی برای بچه ها داشته باشد. مثلا برای بچه های کم توان ذهنی اگر تصاویر، تصاویر به هم ریخته و شلوغ با رنگ های بسیار تند و بیش از میزان گرم باشد، کودک نمی تواند به این تصویر توجه کند و آن حس آرامش را از تصویر بگیرد، اگر تصویر شلوغ باشد و پس زمینه به هم ریخته ای داشته باشد، هدف اصلی گُم می گردد. به عنوان مثال در تصویری که یک دختربچه به مدرسه می رود و کیفش را در دستش گرفته با پس زمینه شلوغ، خیابان ها، مغازه ها، کوچه، ماشین و...، اصلا بچه کم توان ذهنی نمی تواند به اصل موضوع که همان دختربچه است، توجه کند؛ چون اینقدر به هم ریختگی های تصویری وجود دارد که کودک به اصل محتوا توجه نمی نماید و آموزش را به هم می زند. پس در این شرایط برای کتاب های بچه های کم توان ذهنی باید از حداقل های به هم ریختگی و شلوغی استفاده گردد؛ یعنی باید اصل موضوع را پررنگ کنیم تا کودک با یک نگاه به اصل موضوعی که درباره اش تصویر کشیده شده، به آن پی ببرد و بتواند آن را ببیند و لمس کند.

برای بچه های آسیب شنوایی هم به همین حالت است؛ چون بچه ها تمرکزشان بر اصل موضوع است به فرعی ها توجه نمی نمایند. متأسفانه در بعضی موارد اینقدر در تصاویر موارد فرعی زیاد است که اصل موضوع گم می گردد. گاهی وقت ها در تصاویر از رنگ های مهیجی استفاده می نمایند که این رنگ های مهیج برای بچه های طیف اوتیسم آزاردهنده است؛ بنابراین ما باید در کارهایمان از حداقل به هم ریختن حواس استفاده و به این موضوع توجه کنیم.

بعلاوه برای بچه های آسیب بینایی، ما اصلا نمی توانیم یک تصویر را در کتاب بگذاریم و توقع داشته باشیم که حالا کودک کم بینا یا نابینا که دارد بریل می خواند از موضوع تصویر درکی داشته باشد. برای این بچه ها تصویر را به صورت نوشتاری بیان می نمایند؛ یعنی در همان صفحه بریل قسمتی که تصویر است، عنوان می نمایند یک دختر که کیف مدرسه روی شانه اش است، دارد به سمت سرویس مدرسه حرکت می نماید. ما تصویر یا موضوع تصویر را برای بچه های نابینا به حالت نگارش با استفاده از خط بریل ترسیم می کنیم تا بچه ها از آگاهی بهتری از موضوع برخوردار شوند یا حتی برای بچه های کم بینا، کتاب را با خط درشت چاپ می کنیم. زمانی که قلم کتاب به خط درشت و قطع معمولی کتاب به A3 تبدیل گردد، در این شرایط اگر قرار باشد تصاویر گنگ و به هم ریخته، به همان شرایط معمول و تنها با یک درجه، دو درجه یا ده درجه با تغییرات بزرگنمایی همراه گردد، برای بچه ها قابل استفاده نیست؛ چرا که باید تصویر را به گونه ای برای بچه هایمان تبدیل کنیم که درک موضوعی درباره آن تصویر پیدا نمایند.

تمام مواردی که عنوان شد تنها مربوط به تصویرگری کتاب ها بود و اگر بخواهیم درباره محتوا صحبت کنیم، باید بگویم، قطعا محتوا باید محتوای قابل درک باشد و با توجه به ویژگی های بچه ها استثنایی؛ چرا که درک مفاهیم انتزاعی آنها حتی نسبت به هم سن وسالان شان ضعیف تر است، گنجینه لغات کمتری دارند، درک دیداری کمتری دارند یا حتی اصلا درک دیداری از مفاهیم و یادگیری ندارند. در این صورت قطعا باید تمامی این موضوع جایگزین گردد؛ یعنی در متونی که برای آنها نوشته می گردد باید جملات کوتاه تر و بامعناتر باشد و گاهی اوقات لازم نیست خود کلمه را عنوان کنیم و ضروری است برای آنها معنی کلمه را بیاوریم. به عنوان مثال برای آموزش مفاهیم انتزاعی مانند حس ایثار، محبت و عشق ورزیدن به ناشنوایان، هیچ گاه کلمه را عنوان نمی نموده و چنین مفاهیمی را در عمل ثابت می کردیم. به جای اینکه بگوییم ایثار یعنی چه، بهتر است از یک نمایش در کنار آموزش استفاده کنیم و عملا، ایثار کردن را با یک نمایش عینی به بچه هایمان نشان بدهیم. همان طورکه خیلی وقت ها مطالعه یاری می نماید سطح یادگیری بالا برود و افزایش پیدا کند، ما باید متونی که برای آنها می نویسیم قابل درک تر و ملموس تر باشد و از واژه های به هم ریخته خودداری کنیم. متنی که داریم می نویسیم باید طبقه بندی شده باشد، از مراحل مختلف نوشتاری به صورت یکدست در کتاب باشد، به هم ریختگی هایی که در این صفحه و این موضوع است، در آن صفحه و موضوع دیگر نباشد و متن ها به گونه ای باشد که کودک به راحتی بتواند آن مطالب را مطالعه کند و بخواند.

ادامه دارد...